Tekortschieten
Tekortschieten is het gevoel dat je niet genoeg doet, niet genoeg bent of niet voldoet aan wat er van je verwacht wordt. Verwacht door anderen of door jezelf.
Het is de innerlijke stem die zegt:
"Ik moet meer doen"
"Ik stel anderen teleur"
"Ik kom tekort"
Het gevoel van tekortschieten eigenlijk de pijnlijke overtuiging dat wie we nu zijn, niet voldoende is.
Waar komt het gevoel van tekortschieten vandaan?
Het idee van tekortschieten wordt vaak al vroeg aangeleerd. Als kind leerden we dat liefde, waardering of rust pas komen nadat we iets goeds gedaan hebben. We leren: "Als ik me aanpas, als ik presteer, als ik anderen niet teleurstel, dan ben ik veilig". Zo ontstaat de onbewuste koppeling tussen liefde en voldoen. Niet voldoen voelt dan als afwijzing en dat is pijnlijk. Dus doen we alles omdat gevoel te vermijden.
Opvoeding en goedkeuring
Ouders (ik betrap mezelf er ook regelmatig op), leraren of andere gezagsfiguren bedoelen het meestal goed, maar kunnen (onbedoeld) boodschappen doorgeven als:
"Doe je best"
"Wees beleefd"
"Maak anderen blij"
"Gedraag je netjes"
"Stel niemand teleur"
Wanneer je deze boodschappen als norm meegeeft en niet als richting dan vertaal je dat als kind als voorwaarde voor liefde. Daarom blijf die innerlijke drang om "het goed te doen" vaak levenslang actief, ook als volwassene.
Maatschappelijke druk en prestatiedrang
Onze samenleving beloont doen, niet zijn.
We leren dat succes, werk, zelfstandigheid en energie de maatstaf zijn voor waarde. Als je dan door omstandigheden (zoals lichamelijke grenzen) niet kunt voldoen aan dat beeld, kan er een gevoel ontstaan van falen of tekortkomen. Alsof je niet alleen iets mist, maar íemand mist. Jezelf zoals de maatschappij je graag zou zien.
Vergelijking met anderen en met je vroegere zelf
Tekortschieten komt niet alleen door het vergelijken met anderen, maar ook door het vergelijken met de versie van jezelf die je ooit was. Als je lichaam, energie of levenspad veranderd zijn, kan het voelen alsof je 'achteruit' gegaan bent. Maar wat vaak vergeten wordt: je bent niet minder geworden, je bent veranderd. De normen die vroeger pasten, passen nu misschien niet meer, en dat mag.
toch blijft dat oude referentiekader vaak zachtjes fluisteren: "vroeger kon je dit, waarom nu niet meer?"
Loyaliteit en familiebanden
Veel mensen voelen (vaak onbewust) een vorm van loyaliteit naar hun ouders of familie. We willen hen trots maken, hun zorgen verlichten of hun voorbeeld volgen. Wanneer we een ander pad kiezen of onze grenzen aangeven kan dat voelen alsof we hen teleurstellen. Zelfs als onze ouders liefdevol zijn, blijft dat kindsdeel in ons vaak zoeken naar goedkeuring. en wanneer die goedkeuring niet zichtbaar is, vertaalt het lichaam dat in de emotie: tekortschieten.
Innerlijke overtuigingen
In de loop der jaren kunnen de volgende overtuigingen zich ontwikkeld hebben:
- "Ik moet eerst iets doen om waardevol te zijn"
- "Anderen hebben het zwaarder dan ik, dus ik mag niet klagen"
- "Ik stel teleur als ik niet voldoe aan verwachtingen"
- Als ik mezelf op de eerste plaats zeg, dan ben ik egoïstisch"
Hoe kun je het gevoel van tekortschieten ervaren in het dagelijks leven?
Het gevoel van tekortschieten kan zich op subtiele of juist hele duidelijke manieren laten zien.
In je gedrag
Tekortschieten laat zich vaak zien in hoe je handelt:
- Je zegt "ja" terwijl je eigenlijk "nee" voelt, omdat je niemand wilt teleurstellen
- Je doet harder je best dan nodig om te bewijzen dat je het wel aankunt
- Je voelt je ongemakkelijk als iemand iets voor je doet, omdat je dat niet "verdient"
- Je stelt uit wat goed voor je is (zoals rust nemen of hulp vragen), omdat je vindt dat je dat pas mag als alles af is.
In je gedachten
In je hoofd klinkt een constante stem die commentaar geeft, vergelijkt en beoordeelt. Zinnen als:
"Je had beter je best kunnen doen"
"Anderen hebben het ook zwaar, dus stel je niet aan"
"Je hebt alweer iemand laten wachten"
"Je moet wel iets terugdoen, anders ben je ondankbaar".
Die gedachten kunnen vermoeiender zijn dan de situatie zelf. Ze houden het gevoel van tekortschieten in stand, ook als er in werkelijkheid niks aan de hand is.
In relaties
Tekortschieten speelt zich vaak af in contact met anderen. Het is pijnlijk wanneer iemand teleurgesteld lijkt, of als mensen hun verwachtingen uitspreken.
"Jammer dat je er weer niet bij kunt zijn"
"Als je dit kunt, dan kun je dat toch ook wel"
"We hadden op je gerekend"
"Je kon pas toch ook daarheen, dan kun je dit toch ook wel doen, al is het maar eventjes".
Zulke woorden kunnen diep binnenkomen, zelfs als ze niet verwijtend bedoeld zijn. Je voelt dan niet alleen hun teleurstelling, maar ook die van jezelf. Soms ga je daardoor nog meer je best doen, of juist afstand nemen om dat gevoel te vermijden.
Het kan ook lastig zijn als je omgeving nog vasthoudt aan een oude versie van jou. Als je bent veranderd door ziekte, inzicht of levenservaring, dan kan het lijken alsof mensen de nieuwe jij nog niet goed kennen. Dat kan eenzaamheid oproepen: het gevoel dat je jezelf moet blijven verantwoorden voor wie je bent geworden.
In je lichaam
Tekortschieten is niet alleen een gedachte, het wordt ook fysiek voelbaar. Je lichaam reageert met spanning, druk op de borst, een zwaar gevoel in de buik of vermoeidheid die maar niet overgaat. Soms voel je een knoop in je maag voordat je iets moet afzeggen, of een steek van schuld als je rust neemt. Het lichaam draagt de last van wat het hoofd probeert te compenseren.
In je emoties
Onder tekortschieten liggen vaak emoties als verdriet, schaamte, machteloosheid en eenzaamheid. Verdriet, omdat je het zo graag goed had willen doen. Schaamte omdat je denkt dat je tekort anders zichtbaar wordt voor anderen. Machteloosheid omdat je wéét dat je niet meer kunt dan dit. En eenzaamheid omdat he lijkt alsof niemand echt begrijpt hoe hard je vanbinnen probeert.
Ik heb heel vaak het gevoel dat ik tekortschiet
Ow wat ken ik dit gevoel maar al te goed. Dagelijks heb ik het gevoel dat ik tekortschiet naar mijn omgeving.
Wanneer ik bijvoorbeeld een keer de energie heb om iets leuks te doen dan vind ik het lastig om daarvan te genieten. Het stemetje op de voorgrond zegt dan: "Als je dit kunt dan kun je toch ook werken".
Of als ik afspraken moet afzeggen vanwege mijn lichamelijke situatie bijvoorbeeld. Het liefste plan ik zo min mogelijk afspraken vooruit om te voorkomen dat ik moet afzeggen. Ik heb namelijk het continue gevoel dat ik niet genoeg geef en dat ik mensen teleurstel. Ik zou best vaker willen afspreken, meer aanwezig willen zijn.
Diep van binnen voel ik ook dat ik tekortschiet naar mijn ouders toe. Alsof ik hen nog iets verschuldigd ben. Hun verwachtingen, hun zorgen, hun beeld van hoe mijn leven eruit zou moeten zien. Soms voelt het alsof ik hen teleurstel, ook al weet ik dat ze het goed bedoelen en vooral willen dat ik gelukkig ben. Het is alsof een deel in mij nog steeds het kind is dat probeert te voldoen, dat hoopt gezien te worden als "goed genoeg".
Daar komt nog iets bij: ik voel me soms tekortschieten omdat ik door mijn levenservaringen niet meer dezelfde persoon ben als vroeger.
De keuzes die ik nu maak, komen meer overeen met wie ik werkelijk ben. Maar dat betekent ook dat ik dingen anders doe dan mensen van mij gewend zijn. Soms merk ik dat mijn omgeving daaraan moet wennen, of dat ik word bekeken door de lens van "de oude ik". dan voel ik me schuldig dat ik veranderd ben, alsof ik de verwachtingen die ooit bij me hoorden niet meer waarmaak. En tegelijkertijd wéét ik dat juist die verandering mijn groei is. Dat ik steeds minder leef naar wie ik was maar naar wie ik ben.
Tegelijkertijd weet ik rationeel dat mijn lichaam grenzen stelt, maar in mijn hart voelt dat als falen.
Soms voel ik mezelf zelfs tekortschieten omdát ik me tekort voel schieten.
Want dan zeg ik heel stoer tegen mezelf: "het is wat het is, jij moet het accepteren dus je omgeving moet dat ook maar gewoon accepteren" Dat zeg ik dan, maar zo voelt het dus niet, verre van.
Het is een kringetje waar je maar moeilijk uit komt.
De uitnodiging van tekort naar genoeg
Tekortschieten vraagt niet om harder je best te doen, maar om zachter te worden.
Om te erkennen dat je niet tekortschiet, maar je gewoon een mens bent. Een mens met grenzen, met een lichaam dat soms iets anders nodig heeft dan je hoofd wil.
Elke keer dat je denkt: "Ik doe niet genoeg", is een uitnodiging om jezelf eraan te herinneren:
"Wat ik vandaag heb kunnen doen, is genoeg"
'Genoeg' gaat niet over prestaties of productiviteit, maar over aanwezigheid.
Genoeg zijn betekent dat je er bent, me alles wat er wél is, en ook met wat er even niet lukt. Het is jezelf toestaan om niet constant te herstellen, te bewijzen of te voldoen. Het is beseffen dat jouw waarde nooit afhangt van wat je doet, maar van wie je bent in essentie.
Ook naar je omgeving toe mag je die zachtheid meenemen. Je hoeft niet alles uit te leggen, te verdedigen of goed te praten. Soms mag je gewoon zeggen: "Vandaag lukt het niet". Niet als excuus, maar als waarheid. Je mag erop vertrouwen dat wie echt van je houdt, je niet meet aan wat je d doet, maar aan wie je bent. en dat de mensen die dat (nog) niet begrijpen, vooral hun eigen verwachtingen tegenkomen, niet jouw tekort.
Veranderen betekent soms dat anderen je anders gaan zien. Je groeit, je maakt keuzes die beter bij je passen. Dat kan verwarring oproepen bij mensen die de oude versie van jou gewend waren. Maar trouw blijven aan jezelf is geen tekortschieten. Het is een vorm van eerlijkheid.
Het is zeggen: "Ik kies voor wat mijn lichaam, mijn hart en mijn ziel nodig hebben".
'Genoeg' betekent niet dat alles perfect is. Het betekent da tje jezelf niet langer hoeft te dwingen om iemand te zijn die je niet meer bent. Dat je ruimte laat voor rust, herstel en voor d mens die je aan het worden bent.
"Ik ben genoeg, ook als ik even niets geef"
"Ik ben genoeg, ook als ik verander"
"Ik ben genoeg, precies zoals ik nu ben"