Ziektewinst
Ziektewinst: wat het is (en wat het niet is)
Het begrip ziektewinst roept vaak ongemak op. Alsof je suggereert dat iemand 'baat heeft bij ziek zijn' en dus misschien niet écht ziek is. Maar ziektewinst heeft niets te maken met aanstellen of verzinnen. Het verwijst naar de onbewuste voordelen die iemand kan ervaren door een aandoening of beperking, naast de zichtbare last die ziekte met zich meebrengt.
Het is belangrijk dat dit thema met mildheid en nieuwsgierigheid bekeken wordt. Niet als beschuldiging, maar als ingang voor inzicht en mogelijk herstel.
Wat is ziektewinst precies?
Ziektewinst is een psychologisch concept dat verwijst naar de voordelen die iemand (onbewust) haalt uit ziek zijn. Deze voordelen kunnen op emotioneel, sociaal of praktisch vlak liggen. Ze horen niet bewust gekozen te zijn. Vaak zijn ze diep verweven met iemands geschiedenis, relaties of zelfbeeld.
Er wordt onderscheid gemaakt tussen:
Primaire ziektewinst
Dit gaat over interne winst: bijvoorbeeld dat je door ziek te zijn niet hoeft te voldoen aan hoge verwachtingen, dat je rust kunt nemen zonder schuldgevoel, of dat je aandacht krijgt die je anders zou missen.
Voorbeelden:
- Niet meer hoeven presteren
- Niet geconfronteerd worden met faalangst
- Jezelf toestemming geven om grenzen te stellen
- Ontsnappen aan overbelasting
Secundaire ziektewinst
Dit betreft externe voordelen, zoals praktische hup, zorg of erkenning vanuit de omgeving.
Voorbeelden:
- Meer aandacht of nabijheid van familie/partner
- Vrijstelling van werk of verplichtingen
- Financiële ondersteuning
- Vermijden van verantwoordelijkheid of confrontatie.
Waarom is het een gevoelig onderwerp?
Ziektewinst wordt vaak ten onrechte gezien als 'manipulatief' of 'nep', terwijl het in werkelijkheid meestal onbewust speelt. Het kan ongemakkelijk zijn om te erkennen dat je ook iets 'krijgt' van iets dat zoveel pijn of verlies veroorzaakt. Maar iets ontvangen betekent niet dat je het wilt. Het betekent alleen dat ziekte soms een functie is gaan vervullen in je leven, juist omdat er eerdere noden of thema's waren die niet werden gezien.
Bijvoorbeeld:
- Als je nooit rust mocht nemen zonder schuldgevoel, voelt ziek zijn misschien als de enige legitieme manier om dat wél te mogen.
- Als je in je jeugd liefde kreeg als je stil of kwetsbaar was, kan dat patroon zich in je volwassen leven herhalen, zonder dat je het doorhebt.
Ziektewinst is dus geen spelletje, maar een diep psychologisch mechanisme.
Wanneer wordt het helpend om naar ziektewinst te kijken?
Ziektewinst wordt pas echt relevant. als je merkt dat je:
- Blijft hangen in de rol van patiënt of afhankelijkheid
- Moeite hebt met herstel of met stappen vooruit
- Weerstand voel tegen beter worden of meer eigen regie nemen
- Steeds terugvalt in dezelfde klachten, zonder duidelijke medische oorzaak
- Anderen (of jezelf) verantwoordelijk houdt voor jouw welzijn
Het onderzoeken van mogelijke ziektewinst betekent niet dat je klachten niet echt zijn. Het betekent dat je openstaat voor de vraag:
"Welke functie vervult mijn ziekte (onbewust) in mijn leven?"
Mogelijke onderliggende thema's
Achter ziektewinst liggen vaak diepere menselijke behoeften. Bijvoorbeeld:
- Behoefte aan erkenning
- Angst om te falen of niet te voldoen
- Oude patronen van pleasen of overcompenseren
- Onverwerkte emoties of trauma
- Overbelasting of uitputting
- Een identiteit die is opgebouwd rondom 'de zieke' zijn
Door deze onderliggende lagen te onderzoeken, ontstaat ruimte voor transformatie. Niet altijd genezing, maar wel beweging.
Hoe ga je ermee om?
Ziektewinst hoef je niet te 'bestrijden'. Je mag het onderzoeken met mildheid. Vraag jezelf:
- Wat levert mijn ziekte of klacht mij op?
- Wat hoef ik niet te voelen of doen zolang ik ziek ben?
- Welke behoefte zit daaronder?
- Kan ik die behoefte ook op een gezondere manier vervullen?
Het gaat erom dat je leert voelen wat er werkelijk speelt, onder de klacht, onder de rol, onder het patroon.
Veel mensen voelen schaamte als ze ontdekken dat er ziektewinst speelt. Maar juist het erkennen ervan is een krachtige stap richting bewustzijn en keuzevrijheid.