Schaamte

Het gevoel dat je tekortschiet

Schaamte is één van de meeste menselijke, maar ook meest pijnlijke emoties. Het is het gevoel dat er iets fundamenteel 'mis' is met jou als persoon. Niet dat je iets verkeerd hebt gedaan (dat is schuld), maar dat je zelf verkeerd bent. Schaamte gaat over wie je bent, niet alleen over wat je doet. 

Het kan voelen alsof je het liefst wilt verdwijnen, alsof je betrapt bent op iets waarvoor je veroordeeld wordt. En vaak is het geen oordeel van buitenaf, maar dat strenge stemmetje in je eigen hoofd. 

Hoe schaamte ontstaat

Schaamte ontstaat vaak vroeg in het leven. Als kind ben je afhankelijk van bevestiging en veiligheid. Als je het gevoel krijgt dat je alleen geaccepteerd wordt als je 'anders' bent. Stiller, braver, succesvoller dan kan schaamte ontstaan. 

Ook later in het leven kan schaamte ontstaan of versterkt worden, bijvoorbeeld door:

  • Afwijzing of vernedering
  • Fouten die zichtbaar worden voor anderen
  • Het idee dat je niet voldoet aan verwachtingen van jezelf of van de omgeving
  • Vergelijking met anderen (social media)

Schaamte is vaak een mengsel van angst, verdriet en het verlangen om je te verbergen. 

Schaamte in het dagelijks leven

Schaamte kan zich op verschillende manieren laten zien:

  • Sociale terugtrekking: situaties vermijden waarin je 'door de mand' zou kunnen vallen
  • Overcompensatie: jezelf bewijzen door extreem je best te doen, perfectionisme of altijd de sterke willen zijn
  • Zelfkritiek: harde, negatieve gedachten over jezelf
  • Pleasen: altijd aanpassen aan anderen om goedkeuring te krijgen.

Soms is schaamte subtiel, zoals het ongemak als iemand je complimenteert. Soms is het groot en overheersend, waardoor je beslissingen beïnvloed worden. 

Het verschil tussen schuld en schaamte

Hoewel schaamte en schuld vaak door elkaar gehaald worden, zijn het wezenlijk verschillende emoties. 

Schuld

"Ik heb iets fout gedaan"

Richt zich op gedrag

Kan leiden tot herstel of excuses

Stimuleert verantwoordelijkheid

Gezonde schuld kan groei brengen

Schaamte

"Er is iets mis met mij"

Richt zich op identiteit

Kan leiden tot terugtrekking of zelfverwerping

Verlamt of vermijdt confrontatie

Schaamte belemmert groei en verbinding

Schuld gaat over iets wat je hebt gedaan. Het is gedrag dat je kunt herstellen, bespreken of anders doen. Schaamte gaat over wie je denkt te zijn, en voelt vaak alsof dat niet te veranderen is. /dat maakt schaamte zwaarder en destructiever als ze niet wordt herkend en doorvoeld. 

Waarom de één meer schaamte voelt dan de ander

Niet iedereen ervaart schaamte op dezelfde manier of in dezelfde mate. Sommige mensen lijken over Veerkracht te beschikken en lijken zelfverzekerd, terwijl anderen zich vaak onzeker, bekeken of afgewezen voelen. Schaamtegevoeligheid ontstaat meestal niet zomaar. Het is vaak het resultaat van ervaringen, overtuigingen en patronen die al vroeg in het leven gevormd zijn. 

Gevolgen van schaamte

Schaamte raakt onze behoefte aan verbinding. Als sociale wezens hebben we erkenning en aanvaarding nodig, en precies dáár wringt schaamte. Ze kan ertoe leiden dat we onszelf aanpassen, perfectioneren, afsluiten of zelfs innerlijk afwijzen. 

Langdurige of ingeslikte schaamte kan leiden tot:

  • Een laag zelfbeeld
  • Angst voor afwijzing of falen
  • Moeite met intimiteit of kwetsbaarheid
  • Moeite hebben met Grenzen aangeven
  • Zich aanpassen of pleasen om erkenning te krijgen
  • Zich terugtrekken uit relaties of conflicten vermijden
  • Perfectionisme ontwikkelen als beschermingsmechanisme
  • Zichzelf klein houden uit angst voor oordeel
  • Vermijden van situaties waarin men 'door de mand' zou kunnen vallen. 

Omdat schaamte zo pijnlijk is, proberen veel mensen het te verbergen achter een masker: altijd vrolijk doen, heel succesvol zijn of juist cynisch en afstandelijk worden. 

Omgaan met schaamte

Schaamte overwin je niet door het weg te drukken, maar door het te erkennen en te begrijpen. 

  • Herken het:  merk op wanneer dat beklemmende gevoel of die negatieve zelfspraak opkomt
  • Deel het: schaamte verliest kracht wanneer je ervoer praat met iemand die je vertrouwt
  • Onderzoek de bron: vaak komt schaamte voort uit oude overtuigingen die niet (meer) kloppen
  • Wees mild voor jezelf: behandel jezelf zoals je een vriend(in) zou behandelen die zich kwetsbaar voelt. 
  • Laat licht schijnen op de schaduw: door eerlijk te zijn over je ervaringen, merk je dat je niet de enige bent. 

Schaamte is iets wat iedereen in meer of mindere mate kent. Het hoort bij het mens-zijn. Het verschil zit in hoe je ermee omgaat. Je kunt leren zien dat je fouten maakt of tekortschiet in bepaalde situaties, zonder dat het jouw waarde als mens bepaalt. Het erkennen van je schaamte is geen teken van zwakte, maar juist van moed.